Niezwykle cenna kolekcja historycznych banknotów w Muzeum Papiernictwa

W sierpniu Muzeum Papiernictwa zakupiło od znanego warszawskiego kolekcjonera Czesława Miłczaka bardzo interesujący zbiór historycznych banknotów polskich pochodzących z lat 1917-1941. Kolekcja ta składa się ze 127 obiektów.

1. Banknoty Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego

Generalne Gubernatorstwo Warszawskie zostało utworzone w sierpniu 1915 r. przez Niemców na zajętych przez siebie terenach byłego Królestwa Kongresowego, należącego przed wybuchem I wojny światowej do Rosji. W grudniu 1916 r. władze niemieckie powołały do życia Polską Krajową Kasę Pożyczkową jako instytucję upoważnioną do emitowania nowej waluty – marek polskich. Banknoty te wprowadzono do obiegu  w kwietniu 1917 r. z datą emisji „9 grudnia 1916 r.” Wyemitowane zostały dwie serie  różniące się nazwą emitenta, klauzulą prawną i pisownią Gubernatorstwa. Seria I zawierała sformułowanie „…jenerał gubernatorstwa…”, seria II została poprawiona na …Generał-Gubernatorstwa…” W zakupionej kolekcji znajdują się banknoty pochodzące z tych dwóch emisji.  Z emisji „jenerał” pozyskano banknotów o nominale: 1 i 100 marek polskich. Natomiast z serii „generał” do Muzeum trafiło 11 banknotów o nominale ½ , 1, 2, 5, 10, 20 i 100 marek polskich.

2. II Rzeczypospolita – marki polskie

Władze polskie po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 r. utrzymały w obiegu marki polskie wprowadzone przez Generalne Gubernatorstwo Warszawskie jako prawny środek płatniczy. Ich emisją zajmowała się nadal Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, która przeszła pod zarząd polski. Marki traktowane były jako waluta przejściowa do momentu wprowadzenia w Polsce banknotów złotowych. Nastąpiło to dopiero w 1924 r. po reformie Władysława Grabskiego. W zakupionej kolekcji znajdują się 63 banknoty markowe II Rzeczypospolitej. Jest to prawie kompletny zbiór (brakuje jedynie banknotu o nominale 10.000 000 marek polskich z 20 listopada 1923 r.), reprezentujący wszystkie emisje z lat 1919-1923. Ze względów kolekcjonerskich szczególną uwagę należy zwrócić na banknoty o tym samym nominale, pochodzące z jednej emisji, a różniące się w kolorystyce podłoża papierowego oraz technice druku serii i numeru. Banknoty te drukowane bowiem były w Polsce i za granicą. Niezwykle cenne w tym zbiorze są również wzory przekazów na 50 i 100 milionów marek polskich.

3. II Rzeczpospolita – złoty polski

Muzeum Papiernictwa pozyskało również banknoty złotowe II Rzeczypospolitej. Ta grupa składa się z 30 obiektów. Banknoty złotowe zostały wprowadzone do obiegu wraz z reformą Władysława Grabskiego w 1924 r. Część z nich wydrukowano znacznie wcześniej, bo już w 1919 r. w drukarniach zagranicznych z datą emisji „28.02.1919”. Muzeum nie posiadało wcześnie w swych zbiorach żadnego banknotu tego typu. W pozyskanej kolekcji znajduje się 9 banknotów ze wspomnianej emisji, są to walory o nominale: 1, 10, 20, 50, 100, 500, 1000, 5000 złotych. Najcenniejszym w tej grupie obiektem jest nieobiegowy banknot o nominale 10 zł. Bank Polski nie wprowadził go do obiegu ze względu na mało czytelną klauzulę prawną, stąd stanowi on dzisiaj unikat numizmatyczny.  Równie cenne są wzory banknotów 20, 50, 1000 i 5000 zł. Dwa ostatnie są także nieobiegowe. Wydrukowane zostały w Anglii i w trakcie transportu morskiego z Londynu do Gdańska w 1920 r. dokerzy angielscy ulegając antypolskiej propagandzie bolszewickiej część skrzyń z tymi banknotami wyrzucili do morza. Bank Polski nie zdecydował się na wprowadzenie ich do obiegu ze względu na częściową ich utratę jak również na zbyt duży nominał.

Następną grupę w kolekcji banknotów złotowych II Rzeczypospolitej stanowią banknoty drukowane już w Polsce po utworzeniu Banku Polskiego w latach 1924-1938. Z tego okresu do zbiorów Muzeum w latach ubiegłych pozyskane zostały 22 obiekty. Są to jednak banknoty obiegowe w złym stanie zachowania z dużymi ubytkami, mocno przetarte, wielokrotnie zginane, z licznymi przetarciami. W zakupionej kolekcji znajdują się banknoty charakteryzujące się o wiele lepszym stanem zachowania. Są to banknoty: 50 zł (emisja 28.08.1925), 10 zł (emisja 20.07.1926), 50 zł (emisja 01.09.1929), 5 zł (emisja 02.01.1930), 20 zł (emisja 20.06.1931), 100 zł (emisja 02.06.1932), 100 zł (emisja 09.11.1934), 2 zł (emisja 26.02.1936), 20 zł (11.11.1936) i 1 zł (01.10.1938).

4. Banknoty okupacyjne – „młynarki”

Z tej grupy Muzeum Papiernictwa pozyskało 30 obiektów.

Jest to kompletny zbiór banknotów okupacyjnych, wprowadzonych do obiegu przez niemieckie władze na obszarze Generalnej Guberni. Pozyskane banknoty stanowią doskonały materiał ikonograficzny obrazujący politykę gospodarczą niemieckiego okupanta na ziemiach polskich, a w połączeniu ze znajdującą się już w zbiorach Muzeum Papiernictwa kolekcją banknotów Banku Polskiego na emigracji umożliwią przedstawienie historii polskiego pieniądza podczas II wojny światowej. Kolekcja banknotów okupacyjnych składa się z przedwojennych polskich banknotów (100 zł, emisja 1932 i 1934), które na rozkaz okupanta w grudniu 1939 r. Polacy musieli złożyć do depozytu, po czym zostały one opieczętowane niemieckim nadrukiem i ponownie wprowadzone jako prawny środek płatniczy. Właściwy trzon kolekcji stanowi komplet banknotów okupacyjnych tzw. młynarki (1 zł, 2 zł, 5 zł, 10 zł, 20 zł, 50 zł, 100 zł, 500 zł), emisja z datą 1  marca  1940 r., oraz komplet banknotów (1 zł, 2 zł, 5 zł, 50 zł, 100 zł) emisja. z datą 1 sierpnia 1941 r. Niezwykle cenna i interesująca jest rekonstrukcja banknotu o nominale 1000 zł, którego wprowadzenie do obiegu planowane było pod koniec wojny. Projekt tego banknotu powstał 1943 r. Jego rekonstrukcję dokonano w 2004 r. w Wytwórni Papierów Wartościowych w Warszawie na podstawie odnalezionej miedzianej pramatrycy awersu i oryginalnej odbitki rewersu.

Środki na zakup kolekcji Muzeum Papiernictwa pozyskało z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach  programu operacyjnego Kolekcje Muzealne, a wkład własny zapewnił Samorząd Województwa Dolnośląskiego.