Jak oznaczyć grubość papieru?

Zwiedzając Muzeum Papiernictwa należy zajrzeć do galerii, w której prezentowana jest historia polskich banknotów. Wchodząc do tej sali od razu zauważymy stojący naprzeciw wejścia sejf, a obok niego gablotę z urządzeniami laboratoryjnymi. Służą one do oznaczania cech i właściwości papieru. Dusznickie Muzeum posiada jedną z największych w Europie kolekcji tego typu aparatury. Ta, pokazana w galerii pieniądza, wykorzystywana była dawniej do mierzenia gramatury, grubości i odporności papieru na zginanie, czyli cech niezwykle ważnych dla naszych banknotów.

W niniejszym opracowaniu chciałbym Państwa uwagę skupić na aparacie służącym do określenia grubości papieru. W okresie międzywojennym wyprodukowała go w Lipsku słynna niemiecka firma Louisa Schoppera. Z opisu ewidencyjnego tego obiektu możemy dowiedzieć się jedynie, że został wykonany techniką odlewu, a jego gabaryty wynoszą odpowiednio: wysokość 29 cm, długość 22 cm, szerokość 10 cm i masa 5,2 kg. Warto dodać, że jest to zabytek prawie stuletni (jeden z najstarszych spośród wszystkich posiadanych przez Muzeum) i, moim zdaniem, najpiękniejszy. Do muzeum trafił w 1968 r. przekazem z nieistniejącej już dziś fabryki tapet w Gnaszynie, pod Częstochową. Już wtedy musiał budzić zachwyt swą prostotą, kunsztem wykonania i czarno-złotą kolorystyką bardzo typową dla wspomnianej wytwórni Schoppera. Stąd, zamiast do magazynu zbiorów, grubościomierz ten przez wiele lat stanowił element dekoracji biura dyrektora muzeum.

Pierwszy raz zobaczyłem ten obiekt  w lutym 2000 r. w gabinecie  wicedyrektora  Muzeum – Anny Stefaniszyn, kiedy byłem przyjmowany do pracy. Pod koniec wypełniania typowych formularzy dla nowo zatrudnianych zapytałem Panią Annę o przedmiot będący tak przepiękną ozdobą jej gabinetu. Wówczas usłyszałem nazwę „grubościomierz”. Jest to jedno z najważniejszych urządzeń w każdym laboratorium papierniczym.

 Grubością papieru nazywamy odległość pomiędzy dwoma płaszczyznami arkusza papieru. Wielkość tę możemy wyrazić w milimetrach.

1 – śruba regulacyjna do zerowania skali

2 – dźwignia

3 – kowadełko

4 – przycisk górny

5 – wskazówka skali

W celu wykonania oznaczenia należy śrubą regulacyjną nastawić aparat na punkt zerowy, nacisnąć palcem dźwignię i włożyć arkusz badanego papieru na płytkę metalową. Następnie powoli opuścić górny przycisk. Pomiar należy wykonać w co najmniej dwóch miejscach, a wynik oznaczyć jako średnią grubość papieru. Jeśli będziemy badać arkusz papieru czerpanego to oznaczenia wykonane w różnych miejscach będą się między sobą różniły. Jeśli badaniu poddamy papier produkowany maszynowo to różnice te nie wystąpią, albo będą niewielkie. Standardowa grubość kartki wykorzystywanej do ksero lub wydruku ma od 0,08 do 0,10 mm grubości.

Wspomniany grubościomierz Schoppera z czasem opuścił gabinet wicedyrektora i zaczął swoją podróż po Polsce w ramach wystawy wędrującej Dzieje papieru i papiernictwa, której organizacją zajmowałem się w latach 2008-2018. Podziwiać go można było wielu muzeach, które gościły naszą ekspozycję. W 2017 roku został dołączony do galerii Polski pieniądz papierowy, gdzie prezentowany jest aktualnie.

Jan Bałchan

kierownik Działu Papiernictwa

W materiale wykorzystano grubościomierz ze zbiorów Muzeum Papiernictwa (nr inwentarzowy MD139T).