Ekslibris

Ekslibris (z łac. ex libris – z książek), zwany też księgoznakiem, jest ozdobnym, bibliotecznym lub prywatnym znakiem własności, wykonanym zwykle jedną z artystycznych technik graficznych i traktowanym jako wydzielony tematycznie rodzaj graficzny. Obok napisu „ex libris” i rysunku – na odbitce występuje przeważnie nazwa biblioteki lub imię i nazwisko właściciela oraz motyw graficzny związany z jego upodobaniem lub charakterem księgozbioru. Znak ten umieszcza się zazwyczaj na wewnętrznej stronie okładki książki. Za prototyp ekslibrisu uważa się tabliczki dołączone do papirusowych rękopisów egipskich (1400 p.n.e.), zwane praekslibrisami. Egzemplarz tej najdawniejszej formy ekslibrisu przechowywany jest obecnie w zbiorach londyńskiej Biblioteki Muzeum Brytyjskiego [British Museum Library]. Najwcześniejszy ekslibris europejski nosi datę 1450, polski datowany jest na 1516 rok. Ekslibrisy europejskie mają zwykle formę heraldyczną, często z rysunkiem alegorycznym, dewizami, sentencjami i mottem. Także najwcześniejszy ekslibris polski, biskupa Macieja Drzewickiego, przedstawia herbowy kartusz z jego rodowym znakiem Ciołkiem i insygniami władzy biskupiej (oryginał ekslibrisu w zb. Biblioteki PAN w Kórniku). Odkryty w XX wieku, jest  drzeworytem tłoczonym w wiedeńskiej oficynie Hieronima Wietora, urodzonego w Lubomierzu, niedużym miasteczku na pograniczu Śląska i Łużyc. Kształcony w Akademii Krakowskiej Wietor, w roku 1510 założył drukarnię – oficynę wydawniczą w Wiedniu Drugi ekslibris dla Macieja Drzewickiego wykonany został w roku 1517 w oficynie krakowskiej Jana Hallera ( oryginał w zb. Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie).

Od tego czasu znak własnościowy książki stał się w naszym kraju bardzo popularny. Jest on stosowany nie tylko w licznych bibliotekach publicznych, szkolnych, muzealnych, lecz także w księgozbiorach prywatnych.

Tematyka ekslibrisów

Ekslibrisy grupowane są tematycznie. Najpopularniejszą grupę znaków książkowych stanowią ekslibrisy widokowe, zwane też krajobrazowymi. Liczną grupę stanowią ekslibrisy o tematyce muzycznej.Inną grupę tematyczną tworzą ekslibrisy przyrodnicze, przedstawiające fragmenty krajobrazu, rośliny i zwierzęta. Często spotykane są też ekslibrisy o motywach sakralnych i militarnych.

Techniki graficzne ekslibrisów

Najczęściej spotykane techniki graficzne ekslibrisów to: drzeworyt, miedzioryt, akwaforta, litografia, linoryt, staloryt, gipsoryt i suchoryt. Nowocześni graficy w poszukiwaniu oryginalności wykonują ekslibrisy, łącząc różne techniki, rytują w drewnie, linoleum, miedzi, w płytkach ze sztucznego tworzywa. Współczesne znaki graficzne, wykonywane za pomocą łączenia różnych technik, mają też swoje międzynarodowe symbole.